دوست یابی بچه ها و عوامل موثر بر آن - آقای معلم

مهمترین روابط اجتماعی کودک روابط او با دوستانش است. هرچند که بسیاری از بچه ها پیش دبستانی با دوستانشان غالبا روابط باثباتی ندارند و مشخصه دوستی آنان صرفا هم بازی بودن است با این حال، دوست یابی بچه ها و کناره گیر نبودن کودک در رابطه با همسالانش به رشد اجتماعی و عاطفی وی بسیار یاری می نماید. این نوشته را بخوانید تا با شکل گیری دوستی در بچه ها و عوامل موثر بر آن بیشتر آشنا شوید.

شکل گیری دوستی ها در کودکی

چگونگی دوست یابی بچه ها نشان دهنده استنباط آنان از دوستی است. بنابراین دوستی بچه ها خردسال با بازی با کودک دیگر شکل می گیرد و بچه ها بزرگتر فرآیند دوستی را پیچیده تر و تدریجی تر می دانند. همین که با افزایش سن، افراد در خصوص خصوصیات یکدیگر، علایق و ارزش های یکدیگر بینش عمیق تری پیدا می نمایند دوستی ها نیز عمیقتر می گردد.

ماندگاری دوستی ها

دوستی های دوران کودکی عموما شنماینده است. خیلی سری شکل می گیرد و زود هم خاتمه می گیرد. ولی حتی در سال های قبل از مدرسه در برخی از بچه ها دوستی های عمیق شکل می گیرد. چنین دوستی هایی معمولا در میان بچه های است که در نزدیکی یکدیگر زندگی می نمایند، علایق و فعالیت های مشترک و وسایل جالبی برای بازی دارند.

معیار دوست یابی بچه ها

• معیار دوست یابی در کودکی متفاوت است. طبق نظر محققین، در کودکی، دوست کسی است که احساس امنیت می دهد و معیاری است که انسان می تواند خود را بر اساس آن ارزیابی کند، در فعالیت هایی که به تنهایی فرد از عهده انجام آن برنمی آید همراهی می نماید، در موقعیت های ناآشنا نقش راهنما را دارد و در حکم کسی است که مهارت و توانایی را در کودک تایید می نماید.
• بچه ها مدرسه ای دوستانی از جنس و نژاد خود پیدا می نمایند. حتی در کلاس هایی که نژادهای مختلف با هم درس می خوانند به ندرت در بین بچه ها نژادهای مختلف دوستی شکل می گیرد.
• در اواسط دوران کودکی، دوستان علایق، نگرش ها و جهت گیری های اجتماعی (مانند اجتناب از مشارکت اجتماعی یا علاقه به آن)، و ارزش های مشترکی دارند، ولی از لحاظ هوش و خصوصیات شخصیتی به هم شباهتی ندارند.
• در دوست یابی بچه ها کلاس هشتمی به هنگام ارزیابی دوستانشان بیش از بچه ها کلاس چهارمی بر صمیمیت تاکید می نمایند و دختران نیز بیش از پسران در دوست یابی خود بر صمیمیت و وفاداری تاکید می نمایند.
• در دوران نوجوانی آنهایی که قصد رفتن به دانشگاه دارند با کسانی دوست می شوند که همین هدف را داشته باشند و آنهایی که نمی خواهند به دانشگاه بفرایند با افراد نظیر خود دوست می شوند. همچنان که بچه ها بزرگتر می شوند دوستی آنها با ثبات تر و طولانی تر می گردد.

دوست یابی بچه ها و رابطه با گروه همسالان

در دوران دبستان و پیش از دبستان روابط بین فردی محدود به رابطه با یک دوست نیست. غالب بچه ها پیش دبستانی از اینکه یک همبازی داشته باشند احساس رضایت می نمایند ولی اگر تنها باشند سراغ بچه ها دیگر می فرایند و به آنها ملحق می شوند. در سال های قبل از مدرسه معمولاً بچه ها سریع به همسالان خود دلبسته می شوند و روابط اجتماعی (بخصوص بین همبازی های همجنس) نزدیک تر، بیشتر و با دوام تر می گردد.

دوست یابی بچه ها مدرسه ای در مقایسه با بچه ها خردسال به شرکت بیشتر در تعامل هایی که با انجام دادن تکلیف ارتباط دارد، مرتبط است و به مرور که بچه ها بزرگتر می شوند سازمان بهتری می یابند. همکاری و سایر رفتارهای اجتماعی مثل مشارکت و نوعدوستی در طول سال های مدرسه افزایش می یابد و پرخاشگری و دعوا کاهش می یابد. همراه با درک بیشتر انگیزه ها و نیات افراد و توانایی در استفاده از بازخورد از دیگران، ارتباط بین همسالان موثرتر و با ارزش تر می گردد و دوست یابی بچه ها تقویت می گردد.

محبوبیت یا عدم محبوبیت در گروه

در هر کلاس یا گروه اجتماعی برخی از بچه ها در میان همسالان خود محبوب اند و برخی نیستند. اما چه چیز مشخص می نماید که بچه ها محبوبند یا غیر محبوب و یا اینکه از سوی همسالان پذیرفته می شوند یا طرد می شوند؟

آشکار است که عوامل بسیاری از جمله مهارت های شناختی و اجتماعی در دوست یابی بچه ها و محبوبیت آنان نقش دارند. از میان خصوصیات شناختی که با محبوبیت همراه است می توان مهارت های نقش بازی کردن یا توانایی در تشخیص نیازها و عواطف دوستان و پاسخ متناسب به آن و رفتار محبت آمیز، همدلانه و برونگرایانه را نام برد.

به طور کلی خصوصیات شخصی که در فرهنگی که کودک در آن پرورش یافته ارزشمند تلقی می گردد مانند جذابیت جسمانی محبوبیت به همراه می آورد و خصوصیات منفی با طرد شدن همراه است. برخی از بچه ها معلول که همراه با بچه ها معمولی به کلاس می فرایند در مقایسه با بچه ها معلولی که به کلاس های مخصوص می فرایند کمتر با همسالان خود ارتباط دارند. چنین تجاربی ممکن است به کم شدن عزت نفس و احساس بی کفایتی بیانجامد. ضمناًً ممکن است در توانایی یادگیری کودک تأثیر بگذارد.

بچه ها محبوب که در دوست یابی پیروز تر هستند بچه های هستند که:

• رفتارشان محبت آمیز تر است
• برونگراترند
• در آغاز تعامل های اجتماعی و حفظ آن ماهرترند
• در مقایسه با بچه ها غیرمحبوب مشتاق تر، مفیدتر و مهربان ترند
• بیشتر همکاری می نمایند

بچه ها مطرود و منزوی لزوما رفتارشان غیراجتماعی نیست ولی اکثرا بچه ها دیگر سربه سرشان می گذارند یا با آنها شوخی می نمایند. این گونه بچه ها غالبا دعوا راه می اندازند و رفتارشان ضد اجتماعی و نامتناسب و ناسازگار است.

رفتار محبت آمیز داشتن و مفید بودن به حال دیگران محبوبیت می آورد. عدم همکاری با دیگران و مخل بودن باعث طرد شدن از سوی دیگران می گردد. ولی در عین حال ممکن است محبوبیت نیز باعث گردد که کودک رفتار محبت آمیز داشته باشد. طرد شدن از طرف دیگران هم میل به همکاری و دوستی با دیگران را کاهش دهد. در واقع محبوبیت و رفتار محبت آمیز داشتن همدیگر را تقویت می نمایند.

والدین به عنوان الگوی دوست یابی بچه ها

روش والدین در کنش متقابل با فرزند ممکن است برای کودک الگویی گردد در برخورد با غریبه هایی که بعدها دوستانش می شوند. در مطالعه ای بچه ها کلاس اولی به هنگام بازی با مادرانشان و هنگام بازی با همسالانی که قبلا ندیده بودند مشاهده شدند. فرزندان مادران ناسازگار و پرتوقع و کنترل نماینده معمولاً به هنگام تعامل با سایر بچه ها خواسته های خودشان را در نظر می گرفتند و می خواستند به راه و روش خود عمل نمایند. همین رفتار غالبا سبب می شد که دیگران آنها را آدم های غیر جذابی بدانند. بر اساس نتایج این مطالعه وقتی بزرگسالی سرمشق رفتارهای خاصی می گردد بچه ها رفتاری شبیه به او خواهند داشت. بچه ها در تبادلات اجتماعی با همسالان رفتاری شبیه به رفتار مادران خود بروز می دهند. مادران مثبت و موافق فرزندان مثبت و موافق دارند. مادرانی که به احساسات اهمیت می دهند فرزندانی دارند که به احساسات اهمیت می دهند و مادران ناسازگار فرزندانی ناسازگار دارند.

بچه ها نحوه تبادل با همسالان را ممکن است به وسیله روابط با افراد خانواده خود بیاموزند و آن را تعمیم دهند. بچه ها غیر محبوب کلاس اولی مادران منفی تر داشته که بیشتر فرزندان خود را کنترل می کردند. ولی مادران بچه ها محبوب در رفتارشان پذیراتر و مثبت تر بوده و به احساس خود و فرزندانشان بیشتر اهمیت می دهند. خوشبختانه می توان به بچه ها منزوی و مطرود یاری کرد تا با آموختن مهارتهایی بتوانند روابط اجتماعی بهتری با دیگران برقرار نمایند و با درمان کمرویی بچه ها به توانایی دوست یابی بچه ها یاری کرد.

منبع: رشد و شخصیت کودک