کتاب مبنا گرایی بونجور و ملاصدرا روانه بازار نشر شد - آقای معلم

مقایسه روینمودها و دیدگاه های متفکران همیشه یکی از برترین راه ها، هم برای آشنایی عمیق تر با اندیشه آنان و هم برای آشکار شدن نقاط ضعف و قوت دیدگاه های هر کدام است تا بدین طریق، فرصتی برای رشد و بالندگی اندیشه های پیش رو پدید آید. با وجود اختلاف نظرهایی که به علت فضای فکری - فرهنگی متفاوت، میان بونجور و ملاصدرا وجود دارد، وجه شباهت هایی نیز در تفکر آنها هست که امکان شکل گیری گفتگوهایی را در میان این دو متفکر فراهم می سازد. یکی از مهم ترین این شباهت های فکری، دفاع از وجود باورهای پایه در نظام معرفتی انسان است؛ باورهایی که منشأ توجیه کل نظام معرفتی انسان است؛ از این نگره به مبناگرایی در توجیه تعبیر می گردد.

مسئله اصلی نوشتار حاضر این است که در آنالیز مقایسه ای، چه نسبت و مناسباتی میان دیدگاه های مبناگرایانه بونجور و ملاصدرا وجود دارد و آرای این دو در چه مواقعی به هم نزدیک یا از هم دور می شوند. بر این اساس، مدعا یا فرضیه نوشتار حاضر نیز این است که مبناگرایی این دو متفکر علی رغم اختلاف در فضای فکری و فرهنگی ویژه ای که در آن زیست نموده اند، مشابهت های فراوانی با هم دارند، اگرچه اختلاف مهمی نیز در میان این دو وجود دارد.

این کتاب در چهار فصل تألیف شده است؛ فصل نخست، عهده دار تبیین نظریه مبناگرایی در فلسفه غرب و بعضی از مهم ترین نقدهای سلارز به آن است. در این فصل، به تعریف و عناصر سازنده معرفت گزاره ای، ایرادات ادموند گتیه بر تعریف سه جزئی معرفت، ادله مبنا گرایی، درونگرایی و برون گرایی در توجیه معرفت و شروط و تأکیدات هر یک و نهایتاً مهم ترین نقش های سلارز به مبناگرایی می پردازد.

فصل دوم به تبیین مبناگرایی در نظرگاه بونجور اختصاص دارد و در آن ابتدا به دیدگاه متقدم او در دفاع از انسجام گرایی و نقد مبنا گرایی و سپس به تغییر موضع و دیدگاه متأخرش در رویگردانی از انسجام گرایی و دفاع از مبنا گرایی به وسیله نقدهای مهمی که بر انسجام گرایی وارد ساخته، از قبیل دوری بودن، نقش معرفتی ادراکات حسی، وجود نظام های بدیل، قابلیت دسترسی به توجیه معرفتی و نهایتأ مسئله صدق اشاره خواهد شد. منظور در دیدگاه مبنا گرایی از باورهای پایه تجربی دفاع می نماید و به نقدهای ویلفرد سلارز پاسخ می دهد. وجود دنیا خارج مستقل و نهایتاً توجیه پیشینی در نگره او از مطالب مهم این فصل است.

فصل سوم به تبیین مبنا گرایی در حکمت متعالیه (فلسفه ملاصدرا) اختصاص یافته است. در این فصل، به جهت پیوند ناگسستنی معرفت شناسی و هستی شناسی در فلسفه ملاصدرا، ابتدا به مبانی هستی شناختی نظریه معرفت صدرایی از قبیل اصالت وجود، تشکیک وجود و حرکت جوهری می پردازد. سپس مباحث هستی شناسی معرفت و معرفت شناسی وی از قبیل ارکان علم یا معرفت(علم یا معرفت، عالِم یا فاعل معرفت و معلوم یا متعلَّق معرفت)، دو مرحله ادراک یا شناخت و مسئله اتحاد علم و عالِم و معلوم مورد بحث قرار می گیرد.

نویسنده در فصل چهارم، به مقایسه مبناگرای بونجور و ملاصدرا پرداخته و در خلال آن به مشابهت های فکری و تفاوت هایی که در دیدگاه این متفکر وجود دارد، توجه نموده است.